قدرت چانه‌زنی کشاورزان پایین است / تشکلها دیپلماسی تجاری در حوزه کشاورزی ندارند / نظام بازاریابی محصولات کشاورزی ناکارآمد است

قدرت چانه‌زنی کشاورزان در فرآیند فروش محصولات پایین است.

مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران گفت: ما نیازمند تحول و تغییر جهت از پارادایم “مدیریت تولیدمحوری” به پارادایم “مدیریت تقاضامحوری” با حفظ ارزش‌های زیست محیطی در بخش کشاورزی کشور هستیم.

به گزارش دهقان نیوز، حسین شیرزاد در نخستین سمپوزیوم راهبردی خریدهای حمایتی سازمان گفت: تاکنون اساس کار بازار محصولات کشاورزی وابسته به دانش صریح و انضمامی در مورد وضعیت (تغییرات و تحولات) عرضه و تقاضای کالاها و امکان کنترل و تاثیرگذاری بر آنها به گونه‌ای بود که تقاضا تامین شود و تولید نیز آسیب نبیند و این تفکر تک خطی حاکم بر کلیه سیاست‌های کلان طی ۵۰ سال اخیر بوده است.

وی افزود: در حالی که بیشتر تغییرات و تحولات در تقاضای مواد غذایی در کوتاه‌مدت تا میان‌مدت به تغییرات قیمت کالا و کالاهای مکمل و جانشین آن از یکسو و قدرت خرید مردم از سوی دیگر بستگی دارد ولی در میان‌مدت به تغییر در الگوی مصرف یا توازن چیدمان سرانه تامین کالری روزانه و تاثیر تغییرات فرهنگی موثر بر آن وابسته است، بنابراین برخورد نظری و شیوه عمل ما یا پراکسیس سیاستگزار در عصر جدید با دیالکتیک “شیوه مدیریت تولید” به موازات “شیوه مدیریت تقاضا” در حال تغییر است و در ایران هم باید این تغییر رویکرد در امنیت غذایی، بخش کشاورزی و شبکه‌های تعاون روستایی کشور صورت پذیرد، اجرایی کردن اصول، ارزش‌ها و تنظیمات گام دوم نیاز به تغییرات پارادایمیک دارد.

مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در خصوص تبیین ویژگی‌های بازار کشاورزی کشور گفت: کشش عرضه در تولیدات کشاورزی بسیار پایین است و در عین حال ریسک سرمایه‌گذاری در این بخش بسیار بالاتر از سایر بخش‌های اقتصادی است بنابراین ضروری است تا درک کنیم که در بحث پایش زنجیره تامین و زنجیره تولید، موضوع پایش تغییرات متغیرهای کلان و خرد نظیر قیمت، بارش، دما و تغییر اقلیم و تحولات پارامترهای کلان اقتصادی در طول سال و تاثیر آن بر اجرای فرایند تولید نیز در کنار پارادایم در حال تغییر شیوه تولید کشاورزی و تغییرات اقلیمی مد نظر برنامه‌ریزان قرار گیرد.

وی در خصوص مسایل مربوط به تحولات در حاشیه بازار گفت: در حال حاضر ضعف در عملیات بازاریابی شامل فعالیت‌های جمع‌آوری، بسته‌بندی، درجه‌بندی، حمل و نقل، انبارداری، فرآوری، برقراری استانداردهای بهداشتی (کنترل باقیمانده سموم) و کیفی، تبلیغات و فقدان شرکت‌های مدیریت صادرات و تشکل‌های قوی واردات و صادرات محصولات کشاورزی تاثیر زیادی بر بالا رفتن هزینه‌ها و افزایش حاشیه بازار دارد ما نیاز به کشف بازارهای جدید در منطقه داریم.

شیرزاد در باب کارکردهای مثبت مباشرین همکار در شبکه تعاون روستایی کشور با ذکر برخی ملاحظات افزود: در گذشته عملکرد دستگاه مباشر برای تنظیم بازار بر اساس قانون در مواردی منجر به عدم تعادل ها و ایجاد نوساناتی در بازار شده است به عنوان مثال در مورد برخی محصولات صادراتی نظیر کشمش و خرما در گذشته تاجران و صادر کنندگان خرید مستقیم محصولات را به صرفه ندیده و به انتظار خرید از سوی سازمان تعاون می‌نشستند و با اطمینان از عدم توانایی دستگاه مباشر برای نگهداری محصول با شرکت در مزایده و ایجاد انحصار محصول را با قیمت ارزان‌تر خریداری می‌کردند، این وضعیت در حال حاضر متوقف شده است، چون سهم بیشتری از قدرت در معاملات بازاری را به اتحادیه‌ها و تشکل‌ها واگذار کرده‌ایم.

این مسوول با بیان این که ضروری است با حرکت در جهت مکانیزم‌های بورسی و استفاده از قابلیت‌های بورس کالای کشور از این عارضه و سندرم جلوگیری کرد افزود: توسعه شرکت‌های کارگزاری بورسی و آموزش معاملات در بورس نظیر آنچه در خراسان جنوبی در خصوص زعفران رخ داد، نشان می‌دهد که می‌توان توأمان دو سیاست پایداری درآمد کشاورزان و پایداری منابع پایه را به موازات یکدیگر دنبال کرد.

وی تصریح کرد: سازمان مرکزی سعی کرده این چالش را با استفاده از سازوکارهای بورسی و تقویت سیستم‌های نگهداری و انبارش شبکه تعاون روستایی تا حدودی حل کند.

مدیرعامل سازمان تعاون روستایی ایران، با طرح ضرورت‌های حضور بازارسازان و بازارگردانان در فراگردهای توزیع محصولات کشاورزی به حاضرین گفت: امروزه اگرچه کانال‌های توزیع محصولات زراعی و وجود بروکری، واسطه‌ها در آن ضرورت دارد، اما به شرطی این حضور مشروعیت دارد که فعالیت واسطه‌گری آنها منجر به افزایش ارزش افزوده محصولات شد، در حال حاضر، اغلب کانال‌های توزیع نقشی در ارتقای ارزش افزوده محصولات (حداقل از طریق درجه‌بندی و یا بسته‌بندی) ایفا نمی‌کنند، آنها فقط به امر خرید و فروش محصول بدون ایجاد تغییری در برندسازی، بسته بندی، شکل فرآوری و تبدیل محصولات می‌پردازند و فقط بر حاشیه بازار می‌افزایند.

وی با اشاره به این که یکسان‌نگری قانون به همه محصولات زراعی و باغی که هر کدام دارای ساختار بازار متفاوتی هستند، صحیح نیست، ادامه داد: نمی‌توان با یک ابزار همه محصولات را یکسان مورد حمایت قرار داد. تولید کنندگان محصولات مختلفی چون گندم، زعفران ، پنبه، چغندرقند و … را که محصولشان عملا دارای ساختار بازار مختلفی هستند را نمی‌توان به یک شیوه مورد حمایت قرار دهیم.

این مسوول یادآور شد: متاسفانه سیاست‌های حمایتی کنونی نتوانسته است انگیزه لازم را برای تولید کنندگان عضو شبکه تعاون روستایی جهت افزایش سرمایه‌گذاری و کاهش استهلاک و زیربناها در بخش را فراهم کند، بلکه بیشتر در جهت خنثی‌سازی بخشی از فشارهای تورمی ناشی از افزایش قیمت نهاده‌ها در بخش بکار گرفته شده است. رشد تورم روستایی و رشد سطح عمومی قیمت نهاده‌های تولید مسئله مهمی است که می‌تواند تولید کشاورزی را دچار آسیب سازد.

شیرزاد با طرح خرید حمایتی گوجه فرنگی در سال ۹۸ گفت: افزایش متغیرهای برون‌زای بخش کشاورزی و تاثیرات نرخ ارز به همراه کاهش سطح زیر کشت چغندر تاثیر بیشتری بر دریافتی نیروی کار و سرمایه در آن نسبت به سایر بخش ها دارد. به عنوان مثال عدم کارایی قیمت‌های تضمینی وضع شده برای تولیدات کشاورزی به دلیل سرکوب قیمت‌ها و عدم اجرای جدی این سیاست در بعضی از زمینه‌ها و همچنین فقدان تناسب بین هزینه‌های تولید و قیمت وضع شده در مقایسه با سایر کالاها، علاوه بر این، توجه به این مسئله که نرخ رشد قیمت های تضمینی در بسیاری محصولات از نرخ رشد تورم در کشور پایین تر است، فضای کسب و کار کشاورزی را تنگ ساخته است. سرکوب قیمت به بهانه رساندن کالای ارزان قیمت کشاورزان به مصرف کننده شهری، سیاست درستی نیست و تولید را به مخاطره می‌اندازد.

مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی خاطرنشان کرد: این امر بیانگر آن است که افزایش سالانه قیمت تضمینی بر سطح کشت و میزان تولید محصولات تاثیر قابل ملاحظه‌ای نداشته و افزایش قیمت بیشتر برای جبران افزایش سالانه هزینه‌های تولید ناشی از افزایش قیمت نهاده‌های مورد استفاده، بیمه‌ها، دستمزد کارگر، هزینه‌های حمل و نقل و سوخت و غیره صورت گرفته است. از سوی دیگر، یکی از مشکلات تحقق اهداف خرید های حمایتی و توافقی، میزان اعتبارات دولتی تخصیص یافته بدین منظور و فرایند طولانی و زمان بر تامین و پرداخت اعتبار لازم برای خرید محصولات در طول سالهای اجرا بوده است به گونه ای که سیاستگزار با در نظر گرفتن میزان بودجه و مسائل کلان اقتصادی همواره قیمت های پیشنهادی را تعدیل نموده و در نتیجه طی سال‌های متمادی رابطه مبادله برای محصولاتی که به نرخ های حمایتی یا توافقی خریداری می شده است به زیان محصول تغییر یافته است.

شیرزاد گفت: برای اثربخشی بیشتر و مداخله‌گری موثرتر و هدفمند در بازار محصولات کشاورزی نیاز به خطوط اعتباری ویژه و حضور بهنگام برای جلوگیری از نوسانات فصلی قیمتی برخی از مهمترین محصولات زراعی و باغی دارای مازاد در کشور داریم. نیاز کشور به ایجاد “کریدورهای سبز صادراتی” و شناسایی بازارهای جدید و شرکای مطمئن خارجی، تضمین کننده پایداری و تاب آوری تولید است.

وی افزود: تکامل روند تولید و بازاریابی محصولات کشاورزی در کشور نشان می دهد که علیرغم تغییرات قابل ملاحظه ای که در کاربرد روش‌های فنی و نهاده‌های جدید و مکانیزاسیون در سطح مزارع صورت گرفته است لیکن شبکه تعاون روستایی کشور در زمینه بازاررسانی بازاریابی محصولات، کشت قراردادی، شیوه های جدید نظام اجاره داری، لیزینگ مکانیزاسیون، انواع قراردادهای فیوچرو آپشن بکارگیری و استفاده از ابزارها و روش های نوین انبارش بسیار محدود بوده است، و شبکه همگام با بهبود شرایط فنی تولید حرکت نکرده و نظام بازاریابی از کارایی لازم برخوردار نبوده است و به طور عمده از شیوه های سنتی استفاده شده است. اساسا این عدم کارایی سبب گردیده که حاشیه غیر منطقی بازاریابی در مورد بسیاری از محصولات تقریبا زیاد باشد رابطه شبکه تعاون روستایی کشور با میادین میوه وتره بار رابطه بسیار ناکارآمدی است و نیاز به باز طراحی مکانیزم های نوین ارتباط کارکردی دارد.

وی دلایل ناکارآمدی نظام بازاررسانی و بازاریابی محصولات کشاورزی در ایران را عدم اطلاع کشاورزان از قیمت ها و عدم وجود سیستم اطلاع رسانی کارآمد در پهنه های بخش کشاورزی و عدم کارآمدی لازم در سیاست های قیمت گذاری آمرانه که معمولا بصورت گسترده استفاده می گردد اظهار نمود و افزود: در کنار عدم وجود شرکتها و تشکلهای بازاررسانی و بازاریابی ملی بین المللی محصولات کشاورزی با مشارکت تولید کنندگان موقعیت انحصاری برخی عمده فروشان و واسطه ها در فرآیند بازاریابی برخی محصولات چالش اساسی مهمی است.

مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور، پایین بودن قدرت چانه‌زنی کشاورزان در فرآیند فروش محصولات را با توجه به عدم توسعه زیرساخت‌های لازم و کارآمد بازاریابی محصولات کشاورزی و عدم وجود سیاست مشخص در برنامه ریزی تامین مالی، تامین نهاده، تولید و توزیع محصولات درقطب های تولید را از آفت های سیاستگزاری در کشاورزی عنوان کرد.

مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران خاطرنشان کرد: فقدان استراتژی و سیاست مشخص پیرامون صادرات محصولات کشاورزی و نوعی دیپلماسی تجاری حوزه کشاورزی در نزد تشکلها و انجمن های تخصصی بخش خصوصی، بالا بودن میزان حاشیه های بازاریابی اغلب محصولات کشاورزی و نظام بهره برداری خرده مالکی و کوچک بودن قطعات کشت که منجر به عدم ایجاد انگیزه و توانایی کشاورزان در فرایند بازاریابی به طور گسترده می شود. در کنار نظام انبارش سنتی و عدم وجود بار اندازهای مبداء و مقصد، امکانات لازم برای انبارداری محصولات ، و ضعیف بودن توان مالی کشاورزان و عدم اعطای تسهیلات و اعتبارات به منظور انجام فرآیند بازاریابی همچون ذخیره سازی و نگهداری ، فقدان شرکتهای حمل ونقل کشاورزی را از مشکلات بخش برشمرد.

وی گفت: نوسانات شدید قیمت برخی از محصولات به دلیل عدم کارآمدی نظام توزیع محصولات در کلان شهرها و وجود بوروکراسی اداری گسترده به هنگام اتخاذ سیاست‌های تنظیم بازار در شرایط کمبود ارز و بحرانهای کالایی نیازمند تمهیدات جدیدی است که فارغ از دوگانه تفکرات سنتی و مدرن در برخورد با پدیده های نوظهور در زنجیره تولید، ضرورت ایجاد و تاسیس نهادها و ساختارهای تازه ای را نوید می‌دهد.