گریز از تنش آبی با اصلاح الگوی کشت

 اصلاح الگوی کشت با هدف بهره برداری بهینه از منابع تولید و استفاده از ظرفیت های بخش کشاورزی در راستای اهداف کلان اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی اجرا می شود و یکی از ضرورت های مدیریت منابع آب محسوب می شود.

تغییر الگوی کشت با توجه به تغییر اقلیم و تداوم خشکسالی ها از رویکردهای اساسی سیاست گذاران بخش کشاورزی است و اجرای این طرح در آذربایجان شرقی با توجه به اینکه متاثر از بحران دریاچه ارومیه است بیش از سایر نقاط کشور احساس می شود.
از این رو خبرگزاری جمهوری اسلامی دفتر تبریز در راستای وظایف ذاتی خود با برگزاری میزگردی با حضور کارشناسان سعی کرد شرایط موجود و تبعات کم توجهی به اصلاح الگوی کشت را تبیین کند.
این میزگرد با حضور معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، دبیر خانه کشاورز استان، مسوول دبیرخانه ستاد احیای دریاچه ارومیه در سازمان جهاد کشاورزی، مسوول دبیرخانه تالاب های اداره کل حفاظت محیط زیست استان و مدیر جهاد کشاورزی اسکو برگزار شد.

** اصلاح الگوی کشت الزام آور نیست
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در مورد الزامات اصلاح الگوی کشت، به شرایط اقلیمی در تعیین الگوی کشت اشاره کرد و گفت: هر اقلیم محصولات سازگار با خود دارد.
ایوب ایرانی فام با بیان اینکه وضعیت آب و خاک هم در تغییر الگوی کشت موثر است، افزود: در تغییر الگوی کشت مزیت نسبی محصول از نظر تولید و بازار در نظر گرفته می شود.
وی با اشاره به اینکه اقتصادی بودن محصول عمده ترین دلیل کشت برای کشاورز است، گفت: تعدادی از کشاورزان همچنان کشت محصولات آب بر را به دلیل سوددهی بالای اقتصادی ترجیح می دهند.
ایرانی فام خاطرنشان کرد: سال زراعی گذشته تعدادی از کشاورزان استان به جهت افزایش قیمت سیر به عنوان محصولی با مصرف آب بالا حاضر به جایگزینی کشت این محصول با کلزا نشدند.
وی با اشاره به اینکه ابزار الزام آوری برای تغییر الگوی کشت وجود ندارد، خاطرنشان کرد: رویکرد موجود ترویجی و آموزشی است و از این طریق در جهت همراه سازی کشاورزان تلاش می شود.
دبیر خانه کشاورز آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه تغییرات اقلیمی در ۱۵ سال گذشته موجب شده شرایط خشکسالی شدید در استان حاکم شود، گفت: در کنار عوامل طبیعی و زیست محیطی، به شاخص های اجتماعی و اقتصادی هم باید در تغییر الگوی کشت توجه شود.
مصطفی قنبری، توجه به مزیت نسبی محصول را از اولویت های اصلاح الگوی کشت عنوان کرد و افزود: در جایگزینی کشت باید مطلوبیت اقتصادی محصول در نظر گرفته شود.
وی همچنین بر لزوم توجه به شاخص های مدیریت بحران در تغییر الگوی کشت تاکید کرد و گفت: در تغییر کشت محصولی باید انتخاب شود که در برابر مخاطرات طبیعی مانند سرمای بهاره مقاوم باشد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اسکو هم با اشاره به اقدامات انجام شده در راستای احیای دریاچه ارومیه و مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی این شهرستان به عنوان یکی از شهرستان های حوضه دریاچه، گفت: تغییر الگوی کشت از محصولاتی با نیاز آبی بالا به محصولات کم نیاز به آب و مقاوم به شوری از مهمترین اقدامات برای مدیریت مصرف آب در این بخش است.
آیت الله عبادپور گفت: کشت پیاز در این شهرستان با سطح زیرکشت ۱۲۰۰ هکتار، به کمتر از ۳۰ هکتار در سال جاری کاهش یافته و به جای آن سطح زیرکشت کلزا به بیش از ۱۶۰۰ هکتار افزایش یافته است.
وی به جایگزینی باغات درجه ۲ و غیراقتصادی با پسته در سطح ۳۱۰ هکتار در این شهرستان اشاره کرد و گفت: لوله گذاری به طول ۱۶۰ کیلومتر در چاه های مشاعی با پایاب حدود ۲۷۰۰ هکتار اجرا شده است.
عبادپور به توسعه کشت های گلخانه ای بر اساس سند تدبیر و توسعه شهرستان در حدود ۲٫۸ هکتار و در دست احداث بودن ۲٫۵ هکتار اشاره کرد و گفت: سامانه های آبیاری تحت فشار و کم فشار در سطح ۳۲۰ هکتار اجرا شده و در سطح ۳۰۰هکتار دیگر در دست اجراست که بیش از ۱۵ میلیون مترمکعب صرفه جویی را در پی دارد.
ایرانی فام هم از کشت کلزا در ۵ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی استان در سال زراعی جاری خبرداد و گفت: محصولاتی با مصرف آب کم همچون زعفران و پسته جایگزین باغات درجه ۳ می شود.
وی میزان صرفه جویی حاصل از جایگزینی کلزا با محصولات با مصرف بالای آب را ۶۰ میلیون متر مکعب اعلام کرد و افزود: هدایت محصولات پرتوقع به محیط های کنترل شده گلخانه ای هم در دستور کار است.
وی با اعلام اینکه مساحت گلخانه های استان به ۱۶۰ هکتار رسیده است، گفت: بر اساس اهداف برنامه ششم توسعه باید به ۵۰۰ هکتار برسد.

** ضرورت مضاعف تغییر الگوی کشت در حوضه دریاچه ارومیه
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی اظهار داشت: با توجه به وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه تغییر الگوی کشت در حوضه آبخیز این دریاچه بیشتر از سایر نقاط استان احساس می شود و یکی از طرح های ستاد احیای دریاچه در کنار اصلاح روش های آبیاری در جهت صرفه جویی ۴۰ درصدی مصرف آب به شمار می آید.
ایرانی فام با بیان اینکه برنامه جامع اصلاح الگوی کشت در حال تهیه است، گفت: هماهنگی بین بخشی از الزام های اساسی در تغییر الگوی کشت است.
مسوول دبیرخانه ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز در سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در خصوص موانع موجود در اجرای این طرح، با بیان اینکه ماده ۲۷ و ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب نیاز به اصلاح دارد، خاطرنشان کرد: در این قانون خرید و فروش آب به تبع زمین است .
میرمحسن موسوی با اشاره به اینکه قسمتی از اراضی موجود برای کشاورزی مناسب نیست، گفت: اگر سهمیه آب این بخش به بخش صنعتی اختصاص یابد فشار آب از بخش کشاورزی برداشته شده و مشکل اشتغال هم حل می شود.
وی یکی از چالش های موجود در مدیریت منابع آبی را هماهنگ نبودن سازمان های متولی دانست و گفت: در زمینه نصب کنتورهای هوشمند حجمی، جلوگیری از اضافه برداشت و پرکردن چاه های غیرمجاز چندان موفق نبوده ایم.
وی بر ضرورت حفاظت از آب و خاک به عنوان عوامل تولید تاکید کرد و افزود: نداشتن مدیریت یکپارچه منابع آب مشکل اساسی است.
موسوی با اشاره به اینکه اجرای طرح اصلاح کشت در روستای ‘قره چپق’ شهرستان ملکان با وجود اینکه مسائل فرهنگی و اجتماعی در خصوص جایگزینی کشت کلزا با سیر و پیاز حل شده، اما برنامه کاهش ۱۲۰۰ چاه به ۱۵۰ فقره چاه به خاطر مسائل حقوقی معطل مانده است، خاطرنشان کرد: برخی سازمان ها به بهانه محدودیت قانونی رفع مسوولیت می کنند.
وی گفت: این در حالی است که به خانه باغ ها مجوز برداشت سالانه ۷۵۰۰ متر مکعب آب داده می شود بدون توجه به اینکه این میزان آب برابر با مصرف ۲ هکتار زمین کشاورزی است.
دبیر خانه کشاورز آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه انتظار کشاورزان این است که اطلاعات عمیق و کاربردی از طرف مروجان در مورد طرح اصلاح الگوی کشت ارائه شود، گفت: متاسفانه برخی از کارشناسان مسلط به مسائل روز نیستند و اطلاعات علمی کافی ندارند.
قنبری با بیان اینکه دولت کشاورزان را نامحرم محسوب می کند و از ایده و تجربه بهره برداران برای اجرای طرح های ملی استفاده نمی کند، اظهار داشت: برای استفاده از سرمایه غنی روستا باید این سد از طرف دولت برداشته شود.
وی همچنین ناهماهنگی بین سازمان های دولتی و روستائیان را از موانع گسترش این طرح دانست.

** لزوم اصلاح حقابه کشاورزان برای تغییر الگوی کشت
معاون جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در مورد راهکارهای کاربردی برای مشارکت بیشتر بهره برداران با این طرح، اصلاح حقابه کشاورزان را برای اصلاح الگوی کشت ضروری دانست و گفت: در غیر این صورت شاهد آب فروشی یا توسعه سطح کشت خواهیم بود.
ایرانی فام تاکید کرد: کشاورز زمانی مشارکت می کند که محدودیت را احساس کند.
وی با اشاره به نقش مهندسان ناظر به عنوان کارشناسان پهنه در اجرایی شدن طرح های ملی همچون اصلاح الگوی کشت، گفت: در کنار الزام قانونی باید نسبت به یکپارچه سازی اراضی، خرید تضمینی و حمایت از محصولات خاص اقدام شود.
معاون جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه تولید با کمترین مصرف آب رویکرد جهاد کشاورزی است، گفت: در شرایط کنونی که با کم آبی مواجه هستیم، واردات برخی محصولات به صرفه تر از تولید در داخل کشور است.
ایرانی فام خاطرنشان کرد: حفظ منابع آب های زیرزمینی، بیشتر از تولید برخی محصولات کشاورزی ارزش دارد.
وی در عین حال گفت: با توجه به اینکه واردات محصولات در کنار مکانیزه شدن تولید، کاهش فرصت های شغلی در این بخش را در پی دارد، باید در مورد جایگزینی معیشت روستائیان فکر کرد .
مسوول دبیرخانه تالاب های آذربایجان شرقی هم با اشاره به اینکه از سال ۱۳۹۳ مقارن با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، موضوع معیشت جایگزین به عنوان راهکار در حوضه این دریاچه مطرح شده است، گفت: در چند روستای این حوضه، صندوق های خرد زنان فعال شده و از فعالیت های صنایع دستی و فرش بافی حمایت می شود.
یداله آذرهوا افزود: معیشت جایگزین در کنار آبیاری نوین موثرترین راهکار برای کاهش مصرف آب در حوضه دریاچه ارومیه است.
مسوول دبیرخانه ستاد احیای دریاچه ارومیه در سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه اجرای طرح اصلاح الگوی کشت با هدف کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در حوضه دریاچه ارومیه اجرا می شود، افزود: چنانچه سهمیه آب کشاورزان کاهش داده شود، خواه ناخواه گرایش به تبعیت از الگوی کشت افزایش می یابد.
موسوی با اشاره به اینکه دولت استرالیا حق آبه کشاورزان را می خرد، گفت: ما هم برای جلوگیری از هدر رفت آب باید اقدام به خرید حقابه کشاورزان کرده و بر اساس برنامه الگوی کشت در اختیار تولیدکننده قرار دهیم.
دبیر خانه کشاورز آذربایجان شرقی هم استفاده از سامانه های خاک ورزی نوین را برای حفظ رطوبت خاک ضروری دانست و گفت: در اراضی شیب دار باید دقت بیشتری برای بهره وری بهینه از آب شود.
قنبری با بیان اینکه برای زراعت دیم باید الگوی دیم طراحی شود، افزود: گروه های تسهیل گر می توانند نقش مهمی در انتقال اطلاعات روز و دانش بنیان به مزرعه داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه برنامه کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب در حوضه دریاچه ارومیه به کل کشور تعمیم یافته است، گفت: کشاورزان نیازمند پوشش بیمه ای و تامین اقتصادی در همراهی با طرح های ملی هستند.
به گزارش ایرنا، موفقیت در اجرای طرح اصلاح الگوی کشت به عنوان طرحی ملی در بخش کشاورزی کشور نیازمند مشارکت کشاورزان از طریق اعتمادسازی است.