گلخانه‌های ساحلی تا دو سال دیگر به ایران می‌آید

استفاده از آب دریا تا دو سال دیگر به تولید بخش کشاورزی وارد می‌شود.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی گفت: استفاده از آب شیرین‌کن‌ها در مزارع کشاورزی استان‌های بوشهر و کرمان در حال توسعه است که با توجه به تاثیر این سیستم‌ها بر کیفیت خاک و احتمال شور کردن منابع آب زیرزمینی، باید استفاده از آب شیرین‌کن در بخش کشاورزی ساماندهی شود.

استفاده از آب‌های نامتعارف و شیرین‌سازی آب دریا یکی از مواردی است که برای حل نیازهای آبی بخش کشاورزی در آینده مورد تاکید جدی برخی محافل کارشناسی قرار دارد. استفاده از آب‌شیرین‌کن محدود به شهرهای ساحلی برای شیرین کردن آب دریا نمی‌شود بلکه در بسیاری از مناطق کشور بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی سبب شده آب چاه‌ها شور شوند و کشاورزان به نصب آب شیرین‌کن بر روی چاه‌ها روی بیاورند. در نتیجه به نظر می‌رسد بازار فروش آب شیرین‌کن‌ها این روزها بسیار داغ باشد و کشاورزان بیش از گذشته به استفاده از منابع آب نامتعارف -با وجود تمام مسایل و مشکلاتی که دارد-، روی بیاورند. بهمن یارقلی در گفتگو با ایانا، آب‌های نامتعارف را به چند دسته تقسیم کرد.

وی افزود: آب شور یکی از منابع آب نامتعارف است. آب دریا، آب درون سرزمینی رودخانه‌های شور همچنین آب زیرزمینی شور در گروه آب‌های شور قرار می‌گیرند. زه‌آب‌های کشاورزی، فاضلاب صنعتی و خانگی و روان‌آب شهری آلوده مثل نهر فیروزآباد مهمترین اجزای آب نامتعارف هستند که از هر کدام از آنها، برای شرایط خاصی می‌توان استفاده کرد.

یارقلی ادامه داد: در حال حاضر در وزارت نیرو طرحی را تحت عنوان شورورزی پیاده کرده‌اند که بدون نمک‌زدایی آب دریا، از این منبع در مزرعه استفاده کنند. البته این طرح بیشتر جنبه تحقیقاتی دارد و به عرصه عملیاتی نرسیده است. وزارت نیرو تلاش می‌کند در پایلوت‌های آزمایشگاهی بداند که آیا از آب دریا می‌توان برای کشت برخی محصولات استفاده کرد. به دنبال این هستند که بدانند این کار اقتصادی هست و عایدی حاصل از محصول هزینه کارگری و نهاده‌های کشاورزی را پوشش خواهد داد؟

وی درباره استفاده از آب رودخانه‌های شور گفت: آب شور رودخانه‌ها دامنه متفاوتی دارند و درجه شوری آنها از چهار تا پنج هزار میکروزیمنس بر سانتیمتر تا حد شوری آب دریا می‌رسد. آب برخی رودخانه‌های کشور در حد آب دریا شور هستند. بر حسب درجه شوری آب رودخانه، مصارف آن نیز متفاوت می‌شود.

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی ادامه داد: آب‌های لب شور را می‌توان برای یکسری محصولات استفاده کرد اما باید مدیریت آبیاری داشته باشیم. مثلا اندکی آب آبیاری را بیش از نیاز استفاده کنیم یا مثلا در یکسری فصول بارانی، زمین را با آب بارندگی یا شیرین، غرق آب کنیم تا املاح آب آبیاری، شسته شود.

وی اضافه کرد: با یکسری راهکارهای مدیریتی از منابع آب با شوری پایین‌تر می‌توان استفاده کرد اما این استفاده‌ها از روی اجبار است. زیرا با استفاده از آب‌های شور، شاهد افت علمکرد تولید محصول و تخریب خاک هستیم حتی ممکن است استفاده از این آب‌ها آلودگی منابع زیرزمینی را به همراه داشته باشد. در استفاده از این منابع، حتما باید بحث‌های زیست محیطی را ببینیم. در عین حال کنترل اثرات استفاده از آن بر روی آب و خاک را مد نظر قرار دهیم.

استفاده خودسرانه کشاورزان از آب شیرین‌کن

به گفته یارقلی در ایران از آب دریا و رودخانه‌های خیلی شور تاکنون برای کشاورزی استفاده نشده است اما در جنوب کشور از آب شیرین‌کن برای کشت محصولات استفاده می‌شود. برخی کشاورزان هم روی چاه آب، آب شیرین‌کن نصب کرده‌اند و برای تولید محصول استفاده می‌کنند.

وی ادامه داد: این کار مورد تایید نیست زیرا آب شیرین‌کن‌ها به صورت موضعی شورابه‌ها خروجی آب شیرین‌کن را رها می‌کنند. به این ترتیب خاک اراضی زراعی به صورت نقطه‌ای تخریب می‌شود.

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی تاکید کرد: نصب آب شیرین‌کن به روی چاه‌ها مجاز نیست و کشاورزان به صورت خودسرانه از این سیستم‌ها استفاده می‌کنند. در حال حاضر باغات پسته کرمان به دلیل مصرف بی‌رویه منابع آب زیرمینی با افت شدید سطح ایستابی مواجه شده و آب چاه‌های این باغات شور شده است. به همین دلیل کشاورزان این منطقه، اقدام به نصب سیستم نمک‌زدایی RO به روی چاه‌های خود کرده‌اند.

وی افزود: ظاهرا نصب آب شیرین‎کن برای محصولی نظیر پسته و محصولات گلخانه‌ای و آن دسته از تولیدات که در محیط‌های کنترل شده پرورش می‌یابند و ارزش افزوده بالایی دارند، به‌‎صرفه است اما در مجموع، آب شیرین‌کن برای بخش کشاورزی توجیه اقتصادی ندارد زیرا هزینه تمام شده تولید هر متر مکعب آب حاصل از آب شیرین‌کن، بسیار زیاد است.

به گفته یارقلی هرچه آب شیرین‌کن بزرگتر شود، هزینه تولید آب آن کمتر است اما با توجه به اینکه آب ‌شیرین‌کن‌ها برق مصرف می‌کنند، تولید آب شیرین توسط این سیستم‌ها برای بخش کشاورزی به‌صرفه نیست. در حال حاضر سازمان آب و برق خوزستان در حال مطالعه و بررسی وضعیت قیمت تمام شده آب شیرین شده توسط سیستم‌های کشاوزان است. تحقیقات باید بررسی کند که چگونه نصب آب شیرین‌کن برای کشاورزان بوشهری به‌صرفه است زیرا استفاده از آب گران برای تولید خرما مقرون به صرفه نیست. شیرین‌سازی آب شور فقط برای پسته، زعفران و گلخانه‌ها صرفه دارد.

وی درباره توسعه استفاده از آب شیرین‌کن‌های در بخش کشاورزی بیان کرد: استفاده از این سیستم‌ها فعلا محدود است. در استان هرمزگان نصب آب شیرین‌کن در حال توسعه است اما باید این مسئله ساماندهی شود. توسعه این سیستم‌ها برای منابع خاک خطرناک است. هشدارهای لازم در زمینه توسعه آب شیرین‌کن‌های کشاورزی به متولیان امر داده شده است.

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی درباره دلایل خطرناک بودن توسعه آب شیرین‌کن‌ها گفت: کشاورزان برای تامین آب شیرین مورد نیاز خود مجبورند آب بیشتری از منابع آب شور برداشت کنند زیرا نصف آب برداشت شده تبدیل به شورابه می‌شود. یعنی اگر یک متر مکعب آب نیاز دارند، باید دو متر مکعب آب برداشت کنند تا از این میزان یک متر مکعب آب استحصال شود. آب شیرین‌کن‌ها چون نقطه‌ای هستند و این دستگاه‌ها متمرکز نیستند، هر کس شورابه‌های تولیدی خود را رها می‌کند و به صورت نقطه‌ای باعث تخریب خاک یا شور شدن منابع آب زیرزمینی می‌شود. اگر بخواهند از آب شیرین‌کن در بخش کشاورزی استفاده کنند، حتما باید تحت یک اتحادیه یا تشکل این اقدام انجام شود تا پساب را مدیریت کنند. البته باید بررسی شود که این کار صرفه اقتصادی دارد یا خیر.

وی اضافه کرد: تولید آب شیرین با استفاه از سیستم‌های آب شیرین‌کن خورشیدی نسبت به آب‌ شیرین‌کن‌های RO که با برق کار می‌کنند، گران‌تر تمام می‌شود. در واقع اقتصادی‌ترین سیستم آب شیرین‌کن، سیستم‌های RO است که قیمت تمام شده آب تولیدی آن بین ۰,۸ تا یک دلار است. با توجه به وضعیت هزینه‌ها، جای سئوال است که چگونه نصب آب شیرین‌کن برای کشاورزان ایران به صرفه است.

یارقلی افزود: اگرچه هزینه تمام شده شیرین کردن آب لب شور دریا کمتر از شیرین سازی آب دریاست و انرژی بخش کشاورزی نیز به صورت یارانه‌ای تامین می‌شود اما باید تحقیقات به این سئوال جدی درباره چگونگی صرفه اقتصادی استفاده از سیستم آب شیرین‌کن پاسخ دهد.

وی درباره تاثیر استحصال آب شور زیرزمینی بر منابع آب زیرزمینی، گفت: استخراج آب شور هم مانند آب شیرین باید با مطالعه و تعیین حق برداشت انجام شود. در واقع باید پتانسیل قابل توسعه یا پتانسیل قابل برداشت از منابع آب شور هم محاسبه شود و تا حدی از منابع آب شور زیرزمینی برداشت شود که در چرخه هیدرولوژی، آب برداشتی قابلیت جایگزینی داشته باشد.

استفاده از آب دریا تا دو سال دیگر به تولید بخش کشاورزی وارد می‌شود

در برخی کشورهای جهان، سیستم‌هایی در داخل گلخانه‌ها طراحی شده که آب دریا وارد آن شده و بدون شیرین سازی در چرخه تولید به کار گرفته می‌شود. به نحوی که آب در جریان عبور از داخل گلخانه تبخیر شده و این بخار، آب مورد نیاز گیاهان کشت شده داخل گلخانه‌ را تامین می‌کند. عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی درباره استفاده از این سیستم‌ها در بخش کشاورزی ایران گفت: این سیستم گلخانه ساحلی نامیده می‌شود. در حال رایزینی برای ورود این تکنولوژی به کشور و استفاده اجرایی از آن هستیم.

وی یادآور شد: گلخانه‌های ساحلی دارای فن‌آوری پیچیده‌ای هستند و تکنولوژی آن در انحصار چند کشور اروپایی شامل هلند، دانمارک و غیره است. به دنبال بومی کرن این تکنولوژی در ایران هستیم.

به گفته یارقلی، شاید در یک تا دو سال آینده تکنولوژی گلخانه‌های ساحلی وارد کشور شود. استفاده از این سیستم در کشاورزی ایران دارای توجیه اقتصادی است زیرا کشت‌های کنترل شده شرایط خاص خود را داشته و کشورهایی که شرایط اقلیمی آنها مشابه مناطق ساحلی جنوب ایران یعنی استان‌های هرمزگان، بوشهر و غیره است، از این تکنولوژی استفاده می‌کنند و پروژه‌های موفقی را اجرا کرده‌اند.