کشت نشایی؛ شیوه مناسب برای کشاورزی مناطق کم آب

استان یزد بر پایه سرشماری آبان سال ۱۳۹۵، یک میلیون و ۱۳۸ هزار نفر جمعیت دارد که ۸۵ درصد در ۲۱ شهر و بقیه در روستاها ،آبادی ها و مناطق عشایری زندگی می کنند.
به گزارش ایرنا، علاوه بر کاهش بارش ها، به دلیل افزایش دمای هوا، تغییر اقلیم و تغییر نوع بارندگی مشکل کم ‌آبی و بی‌آبی ساکنان تعدادی از روستاهای یزد را تهدید می کند و آب شرب حدود ۳۰۰ روستا با تانکرهای سیار تامین می شود.
علاوه بر کاهش محصول، ایجاد فرو چاله‌ها و نشست زمین از جمله عوارض خشکسالی است و برداشت بی‌ رویه آب از سفره‌های زیر زمینی بیشتر متوجه ابرکوه به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق کشاورزی استان است.
فرونشست زمین پدیده‌ای است که به علت برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیر زمینی رخ می‌دهد، در این حالت، زمین آب‌های میان بافت‌های خود را از دست می‌دهد و حالت اسفنجی پیدا می‌کند که در این شرایط زمین فرو می‌رود که به ‌اصطلاح گویند زمین دچار فرونشست شد.
همچنین به دلیل استفاده از روش‌های نادرست و اسراف آمیز قبلی در مصرف آب به ‌ویژه به روش سنتی ( غرقابی) ، ایجاد صنایع پر آبخواه و نبود آگاهی از مدیریت مصرف ، مشکلاتی در یزد به عنوان یکی از استان های بیابانی ایران در این بخش به وجود آمد.
با توجه به کم آبی در ایران میزان بهره‌وری از آن باید در همه بخش ها به ‌ویژه در کشاورزی ارتقاء یابد و با روش‌های علمی جدید مصرف آب را کاهش و میزان تولید در واحد سطح را افزایش داد.
در سال زراعی ۹۸- ۹۷ سطح زیر کشت گندم ، جو و دانه روغنی کلزا به دلیل خشکسالی و افت سطح آب‌های زیرزمینی نسبت به سال زراعی قبل در یزد ۱۰ درصد کاهش‌ یافت.
به گفته مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی یزد قابلیت کشت « نشایی» تمام محصولات زراعی به‌ جز گندم ، جو و سیب‌زمینی در استان فراهم است.
محمدعلی حاتمی زاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : می توان با روش کشت نشایی تولید ذرت دانه‌ای را در استان توسعه داد.
وی اظهار کرد: با ترویج کشت نشایی ، محصول ذرت تا سه نوبت آبیاری در کاشت آن صرفه ‌جویی می‌شود و تولید هم از ۶ تن به هشت تن در هر هکتار افزایش می یابد.
حاتمی زاده به کشاورزانی که قصد دارند، سال آینده نسبت به کاشت ذرت علوفه‌ای و دانه‌ای اقدام کنند، توصیه کرد: هم اکنون علاوه بر توسعه کاشت نشایی نسبت به تجهیز مزارع به آبیاری تیپ( نواری) نیز اقدام کنند.
وی تصریح کرد: تلاش داریم در کاشت ذرت علوفه‌ای طی سال ‌های آتی علاوه بر استفاده از بذر جدید از ارقام زودرس که جایگزین بذرهای موجود خواهد شد، کشت علوفه‌های کم آبخواه را نیز توسعه دهیم.
حاتمی زاده، افزود: تاکنون طرح کاشت نشایی برای تحقق اهداف و سیاست‌های راهبردی وزارت جهاد کشاورزی و با هدف افزایش بهره‌وری در واحدهای تولیدی و کاهش مصرف آب در بیش از یک هزار و ۴۰ هکتار اراضی استان اجرا شده است .
وی بابیان اینکه کاهش مصرف آب برای کشت محصولات مستعد نشایی اهمیت زیادی دارد، اظهار امیدواری کرد: کشاورزان برای توسعه کاشت محصول با این روش تلاش کنند.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی یزد ادامه داد: تاکنون در سطح هفت هکتار کشت نشایی ذرت در شهرستان‌های خاتم ، ۲ هکتار در ابرکوه و یک هکتار ذرت و یک هکتار پنبه هم به شیوه کشت نشایی در شهرستان بهاباد اجرا شد.
وی بیان کرد: همچنین در یکهزار و ۳۰ هکتار محصول زراعی سبزی و صیفی نظیر پیاز، گوجه ‌فرنگی ، بادمجان ، فلفل و کاهو به ‌صورت نشایی کشت می شود.
حاتمی زاده افزود: هدف از کاشت محصول نشایی کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصد مصرف آب ، کاهش سه نوبت آبیاری ،کوتاهی دوره رشد ، گسترش یک نواختی رشد در مزرعه، افزایش عملکرد در واحد سطح و کاهش خطر سرمازدگی است.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی یزد ، دیگر مزایای این شیوه را گسترش کشت مکانیزه و خروج ار زراعت سنتی ، کنترل علف های هرز ، امکان انتخاب گیاهان سالم برای کاشت ، بالا بردن کیفیت گیاهان پس از انتقال نشاء در زمین اصلی ، مدیریت بهتر کشت و صرفه جویی در مصرف بذر هیبرید ذکر کرد.

** طرح آبیاری قطره‌ای به شیوه تیپ (نواری)
همچنین مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه گفت: طرح آبیاری قطره‌ای به شیوه تیپ (نواری) در ۲۰۰ هکتار از اراضی زراعی شهرستان در سال ۱۳۹۷ اجراشده است .
مهدی غیب الهی افزود: این شیوه آبیاری فقط مخصوص تأمین آب‌ برای کشت زراعت و صیفی است که طرح‌های اجراشده بیشتر در مزارع گندم و کلزا شهرستان اجرا شد و تا پایان امسال طرح آبیاری تیپ در ابرکوه به ۲۵۰ هکتار می‌رسد.
غیب الهی یادآور شد : یکی از بهترین روش‌های آبیاری در کاهش مصرف آب و افزایش میزان بهره‌وری، استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای تیپ در کشت محصول زراعی است.
مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه یادآور شد: استفاده از روش آبیاری نوین قطره‌ای موضعی، مصداق بارز بهره‌وری بهینه از آب است و اجرای این طرح در شرایط کم‌آبی از اهمیت زیادی برخوردار است.
غیب الهی یادآور شد: برای استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی تاکنون سه هزار و ۵۰۰ هکتار آبیاری قطره‌ای و تیپ در اراضی و باغ‌های این شهرستان اجرا شد.
۳۵ درصد اشتغال ابرکوه به کشت ۱۵هزار هکتار اراضی باغی و زراعی و فعالیت‌های دامداری و دامپروری وابسته است که هفت هزار و ۵۰۰ خانوار از این طریق امرارمعاش می‌کنند.
منابع آب‌های زیرزمینی ابرکوه عمدتاً از حوزه شمال فارس تغذیه می‌شود که به دلیل برداشت بی‌رویه در بالادست توسط کشاورزان استان فارس خطر کم‌آبی و بی‌آبی منطقه را تهدید می‌کند .
مرکز شهرستان ۵۳ هزارنفری ابرکوه در۱۴۰کیلومتری جنوب غربی شهر یزد قرار دارد.

** تغییر الگوی کشت از شیوه سنتی به نوین
همچنین رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد با تاکید بر مصرف درست و لزوم مشارکت بهره برداران در مدیریت مطلوب آب از تولید کنندگان خواست با تغییر الگوی کشت از شیوه سنتی به نوین، در پیشگیری از تنش و کمبود این ماده حیاتی با نهادهای ذی ربط همکاری کنند.
سید جمال سجادی‏‏ پور، پیشتر به خبرنگار ایرنا در ابرکوه گفته بود که ۸۲ درصد آب استحصالی استان در بخش کشاورزی مصرف می شود و تلاش به سمت کشت محصول کم آبخواه با میزان بهره وری بالاست.
وی کشت گیاهان « کم آب بر» و مجهز شدن زمین های کشاورزی به سیستم آبیاری نوین (بارانی ، قطره ای و تیپ ) را مهمترین راهکار موثر در صرفه جویی آب دانست.
سجادی پور ادامه داد: زعفران ، کنجد ، زیره ، ارزن و گیاهان دارویی از جمله کشت های جایگزین هستند که در مدت ۱۰سال به تدریج جایگزین کشت های گیاهان پرآبخواه نظیر گندم ، سبزی و صیفی ، ذرت و یونجه خواهد شد.
وی تأکید کرد: درآمد مردم برخی مناطق از جمله ابرکوه ، خاتم و بهاباد از کشاورزی تأمین می‌شود، لذا تغییر الگوی کاشت محصولات ، توسعه کاشت زعفران و گیاهان دارویی به کشاورزان توصیه می‌شود.

** تجهیز ۲۴ هزار هکتار اراضی به آبیاری نوین
همچنین مدیر آب ‌و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد در گفت و گو با ایرنا تاکید کرد: برای بهره‌وری هرچه بهتر منابع آب ۲۴ هزار هکتار اراضی و باغ‌های استان به سیستم نوین آبیاری تجهیز شده است.
سید علی‌اصغر مصطفوی افزود: این میزان آبیاری نوین از سال ۱۳۷۰ تاکنون با کمک های رایگان دولت و مشارکت کشاورزان اجرا شده است.
وی ادامه داد: دولت امسال برای اجرای طرح ‌های آبیاری نوین ۲۹۰ میلیارد ریال در قالب کمک های بدون بازپرداخت مصوب کرد و در صورت اختصاص کامل این مبلغ سه هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز خواهد شد.
مدیر آب ‌و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد تصریح کرد : در اجرای این طرح مسئولان دستگاه‌های ذی ربط شهرستان‌های خاتم، تفت و ابرکوه پیشتاز بودند.
این مسئول ارشد بخش آب و خاک یزد یادآور شد: در سال ۱۳۹۶ سه هزار هکتار از اراضی زراعی و باغی یزد به سامانه نوین آبیاری تجهیز شد.
وی بابیان اینکه هم‌اکنون ۹۲۲ میلیون مترمکعب( ۸۲ درصد) آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود ، تصریح کرد: بر اساس طرح تعادل بخشی سفره‌های آب زیر زمینی در یک برنامه پنج‌ساله بایستی این عدد به ۵۶۰ میلیون مترمکعب کاهش یابد .
مصطفوی یادآور شد: با اجرای سامانه‌ های نوین آبیاری زمینه صرفه‌جویی حدود چهار هزار مترمکعب آب به ازای هر هکتار فراهم می‌شود.
به گفته مدیر آب ‌و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد در اجرای برنامه پنج‌ساله تا پایان سال ۱۴۰۰ هجری شمسی میزان مصرف آب باید به ۵۶۰ میلیون مترمکعب کاهش یابد.
منابع تأمین آب کشاورزی یزد شامل ۲ هزار و ۶۳۰ رشته قنات با آبدهی ۱۶۰ میلیون مترمکعب ، ۲هزار و ۲۸۴ حلقه چاه با آبدهی ۷۲۸ میلیون مترمکعب و ۳۸۷ دهنه چشمه با میزان تخلیه ۳۰ میلیون مترمکعب در سال است.

** خشکسالی‌ عامل افت سطح آب‌های زیرزمینی
همچنین محمدمهدی جوادیان ‌زاده مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد گفته بود : باید با مدیریت درست برداشت آب، در حفظ منابع آب‌های موجود زیر زمینی منطقه تلاش کنیم .
وی بیلان منفی سالانه آب استان را ۲۵۲ میلیون متر مکعب ذکر کرد و یادآور شد: از سال ۱۳۹۳ طرح ملی احیاء و تعادل بخشی منابع آب‌های زیر زمینی در استان آغاز شد.
وی بیان کرد: با قطع برق چاه‌های کشاورزی هر سال در یک الی دو نوبت ، بخش قابل‌توجهی از کسری مخزن آب زیرزمینی جبران می‌شود.

** یزد پس از ۴۷ سال خشک‌ترین سال‌را تجربه می کند
همچنین مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد به ایرنا گفته بود: استان در سال آبی ۹۷-۹۶ با یکی از خشک‌ترین سال‌ها در طول ۴۷ سال اخیر روبرو شد.
محمدرضا حکیمی با اشاره به تداوم خشکسالی اظهار داشت : کشاورزان با نصب کنتورهای هوشمند و خاموشی چاه‌ها همکاری خوبی در مدیریت برداشت آب داشته‌اند.
وی افزود: درصد چاه‌های غیرمجاز استان نسبت به سایر استان‌ها خیلی کم است و در ابرکوه نیز به خاطر تداوم نشست‌های شورای حفاظت منابع آب ، همدلی و همکاری مسئولان و کشاورزان تعداد چاه‌های غیرمجاز کنترل ‌شده است.
زمین‌های قابل‌کشت استان ۱۷۰ هزار هکتار است که در حال حاضر به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی، ۱۱۶ هزار هکتار آن کشت می‌شود.
سالانه افزون بر یک‌میلیون و ۶۲۰ هزار تن انواع محصول کشاورزی و دامی به همت ۷۶ هزار بهره‌بردار در این حوزه تولید می‌شود که شامل ۷۹۰ هزار تن محصول زراعی و باغی و ۴۵۰ هزار تن محصول گلخانه‌ای و ۳۸۰ هزار تن محصول دامی تولید می‌شود.