جهاد کشاورزی پیش بینی نمی‌کرد که بارندگی به این خوبی باشد / صادرات گندم برای ما دستاورد نیست

صادرات گندم برای ما دستاورد محسوب نمی‌شود و در حقیقت هدر دادن منابع است.

وزیر اسبق کشاورزی با بیان اینکه صادرات گندم ۳۵۰ دلاری به قیمت ۱۵۰ دلار افتخاری محسوب نمی‌شود، گفت: ایران دارد از بی آبی می‌سوزد و نباید برای تولید و صادرات محصولات آب‌بر اصرار کرد.

به گزارش مهر، طی سال‌جاری خرید تضمینی گندم رکورد زد و ایران در تولید این محصول استراتژیک به خودکفایی رسید؛ بنابراین امسال نه تنها نیازی به واردات گندم نبود بلکه مسئولان وزارت جهاد کشاورزی از تصمیم این وزارتخانه برای صادرات این محصول خبر می‌دهند.

درهمین زمینه مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران چندی پیش گفت که با توجه به تولید مازاد انواع گندم دروم و معمولی، برنامه‌ریزی‌های مناسبی برای صادرات این محصول صورت گرفته است. او گفته بود که وزیر جهاد کشاورزی مجوز داد تا بتوانیم گندم دروم و آرد تولید شده از گندم معمولی را به کشورهای مختلف صادر کنیم که در این میان کشورهایی مانند ایتالیا و ترکیه برای تولید ماکارونی به گندم ایران نیاز دارند و این محصول می‌تواند به چنین کشورهایی صادر شود.

اگرچه نفس انجام صادرات به خودی خود اقدامی مثبت و قابل تحسین است اما نکته قابل توجه در این میان، بالا بودن قیمت تمام شده تولید محصولات کشاورزی در ایران است که سبب شده ایران در تولید هیچ محصول زراعی، باغی و دامی مزیت نسبی قیمتی نسبت به بازارهای جهانی نداشته باشد.

در سوی دیگر ماجرا نیز مساله بحران آب است؛ در عین حال اخیرا اعتراض کارشناسان درباره تخریب خاک کشور نیز شدت گرفته است.

میزان آبهای تجدیدپذیر کشور از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب در حدود ۵۰ سال قبل، به ۸۸ میلیارد مترمکعب درحال حاضر رسیده استبه گفته کارشناسان میزان آبهای تجدیدپذیر کشور از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب در حدود ۵۰ سال قبل، به ۸۸ میلیارد مترمکعب درحال حاضر رسیده است و بحران کم آبی و خشکسالی کشور را به شدت تهدید می‌کند. با جدی شدن بحران کم آبی و خشکسالی، مدتی است که موضوع آب مجازی مورد توجه قرار گرفته است. بحث آب مجازی طی  سالهای اخیر در جهان نیز محل بحث و مناقشه بوده و بسیاری معتقدند بی توجهی به بحث آب مجازی، برای کشوری همچون ایران که خشکسالی شدیدی را پیش روی خود دارد، می تواند آسیب های ناشی از کم آبی را تشدید کند.

با مروری بر این مسائل،  این سوال پیش می‌آید که آیا صادرات گندم در چنین شرایطی به نفع کشور است؟ یا امری است که باید از آن صرفه نظر کرد؟

 درهمین زمینه عیسی کلانتری، وزیراسبق کشاورزی و مشاور معاون اول رئیس جمهور در امور آب، کشاورزی و محیط زیست در گفتگو با مهر، شرایط کشور را از لحاظ منابع پایه تجزیه و تحلیل کرد و به این سوال مهم پاسخ داد؛  مشروح این گفتگو از نظر گرامی‌تان می‌گذرد:

*آیا با توجه به مساله بحران آب در کشور و نداشتن مزیت قیمتی در بازارهای جهانی، صادرات گندم را به صلاح می‌دانید؟

-کلانتری: قیمت جهانی گندم ۱۵۰ دلار است و  دولت ما این محصول را از کشاورزان ۳۵۰ دلار می‌خرد، آیا قصد دارد آن به قیمت ۱۵۰ دلار صادر کند؟ ضمن اینکه گندم‌های تولیدی کشور کیفیت نسبتا پایین و پروتئین کمتری از انواع تجاری این محصول دارند، بنابراین به چه دلیل ما باید گندم صادر و ۲۰۰ دلار در این زمینه ضرر کنیم؟

*میزان مصرف آب در تولید گندم چقدر است و صادرات گندم از این نظر چه آسیبی به ما وارد می‌کند؟

-کلانتری: هرتن گندم به طور متوسط حدود ۱۲۰۰ تن آب مصرف می‌کند، با صادرات گندم آبی هم که برای تولید آن مصرف شده، صادر می‌شود؛ این چه افتخاری برای ما است؟ کشور با کمبود شدید آب روبرو است، بنابراین صادرات گندم برای ما دستاورد محسوب نمی‌شود و در حقیقت هدر دادن منابع است.  البته شاید مسئولان وزارت جهادکشارزی  پیش بینی نمی‌کردند که وضع بارندگی به این خوبی باشد چراکه پراکنش بارندگی در سال زراعی گذشته برای تولید کشت دیم خوب بود.

*با این وجود، وزارت جهاد کشاورزی با مازاد تولید این محصول در کشور چه کند و بهترین راهکار برای هرتن گندم به طور متوسط حدود ۱۲۰۰ تن آب مصرف می‌کند، با صادرات گندم آبی هم که برای تولید آن مصرف شده، صادر می‌شود؛ این چه افتخاری برای ما است؟ ی این مساله چیست؟

-وزارت جهاد می‌تواند مازاد تولید را برای سال آینده ذخیره کند، این بهترین کاری است که می‌توانند انجام دهند در غیر این صورت ما هم مانند عربستان خواهیم شد که محصول را گران می‌خرد و ارزان صادر می‌کند ضمن اینکه ۱۲۰۰ مترمکعب آب شیرین هم هدر می‌رود. صادرات گندم در این شرایط بدپولی و بی پولی دولت به صلاح نیست، علاوه بر این ما در این شرایط کمبود آب، به ازای صادرات هرتن گندم، ۱۲۰۰ مترمکعب آب مجازی هم صادر می‌کنیم.

*بحث صادرات آب را مطرح کردید، لطفا تعریفی دقیق از آب مجازی ارائه کنید و درباره آب مجازی و هدر رفتن آب در این زمینه بیشتر توضیح دهید؟

-آب مجازی مقدار آبی است که همراه یک محصول وارد کشور  یا از آن خارج می شود. ما باید به سمت واردات کالاهایی که مزیت نسبی در تولید داخلی آنها نداریم، برویم و با این اقدام در مصرف آب صرفه جویی کنیم سپس با همین آب کالاهایی را تولید و صادر کنیم که در تولید آنها مزیت داریم. وقتی کالایی را وارد می‌کنیم بدین معناست که آب وارد می‌کنیم، بعنوان مثال وقتی ما ۵ تا ۶ میلیون تن خوراک دام وارد می‌کنیم در حقیقت تقریبا ۷ تا ۸ میلیارد مکعب آب وارد کرده‌ایم.

*یعنی شما معتقدید مزیت صادرات و واردات اقلام باید بر محور آب سنجیده شود؟

-ما باید بررسی کنیم در تولید و صادرات چه کالایی مزیت داریم و آنها را برمبنای آب و اقتصاد تولید و صادر کنیم و آن کالاهایی را که درتولیدشان مزیت نداریم وارد کنیم. بعنوان مثال  ما در تولید چغندر قند  و برنج با شرایط و آب بری موجود و از نظر اقتصاد آب مزیت تولید نداریم؛ ما می‌توانیم آبی را که برای تولید برنج مصرف می‌شود(جز در مناطق شمالی) صرف کالایی کنیم که درآمد بیشتری برای کشور دارد و از سوی دیگر  کالایی را که آب بیشتری مصرف می‌کند  و ارزش کمتری دارد، وارد کنیم. ممکن است ما در بخش زراعی چندان مزیت نداشته باشیم اما در بخش باغبانی داریم؛ ضمن اینکه احتمال دارد در بخش زراعی با به کار گیری تکنولوژی و سرمایه گذاری در آینده مزیت پیدا کنیم؛ ما چون در کشاورزی مان سرمایه گذاری درست نمی کنیم بخشی از مزیت هایمان از بین رفته است.

*مباحث زیادی مبنی بر اینکه هندوانه محصولی بسیار آب‌بر است و باید کشت آن محدود شود؟ نظر شما در این زمینه چیست؟

-مباحث مطرح شده درباره هندوانه و آب بر بودن آن صحیح نیست، در ایران برای تولید یک کیلوگرم برنج حدود ۲ تن( ۲۰۰۰ کیلو) آب مصرف می‌شود درحالی که تولید هرکیلو هندوانه ۳۰۰ کیلوگرم  آب مصرف می‌کند. تولید هندوانه در اقتصاد آب اصلا مهم نیست، ما در این زمینه صادرات زیادی نداریم و برخی می‌خواهند محصولی را که مردم می‌خورند و به آن تمایل دارند، از آنان دریغ کنند.

*با توجه به اهمیتی که بحث آب مجازی دارد آیا در برنامه ششم توسعه این بحث مورد توجه قرار گرفته است؟

ما نباید برای تولید و صادرات کالاهایی که آب بری زیادی دارد، اصرار داشته باشیم-این مساله باید در دستور کار دولت قرار بگیرد اما بنده ندیدم که در برنامه ششم به آب مجازی مستقیما اشاره‌ای شده باشد. نکته مهم این است که ما نباید برای تولید و صادرات کالاهایی که آب بری زیادی دارد، اصرار داشته باشیم چراکه ایران کشور کم آبی است.

*بزرگترین آسیبی که عدم توجه به بحث آب مجازی می‌تواند به کشور وارد کند، چیست؟

-هم اکنون ما بیش از دو برابر آبی را که باید استحصال کنیم مصرف می‌کنیم و  کشور دارد به سمت کویر شدن پیش می‌رود، منابع زیرزمینی اش را از دست داده و در حال از دست دادن منابع آب‌های سطحی خود نیز است.  ما باید در مصرف آب صرفه جویی جویی کنیم، دنیا از ۴۰ درصد منابع  آب تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند درحالی‌که مصرف ما بیش از ۱۰۰ درصد است. با این اقدامات ما به سرعت کشور را  سمت خشکی و ویرانی پیش می‌بریم. بزرگترین سرمایه کشور ملت آن است، ما  می‌خواهیم این سرمایه را با تولید چند محصول که در تولید آنها مزیت نداریم، معاوضه کنیم.  سرزمین ایران درحال حاضر از بی آبی می‌سوزد، محیط زیست، حیاط وحش، جنگل‌ها و مراتع کشور درحال نابودی است ضمن اینکه فرسایش خاک در ایران بیداد می‌کند، دیگر چه خسارتی باید ببینیم؟ فرسایش خاک در کشور بیداد می کند، فشار بر مراتع درحال افزایش است که همه این‌ها از مصیب‌های بی آبی است. جنگل‌های زاگرس درحال خشک شدن است، فعالیت زنبور عسل درحال کاهش است و در پی این اتفاقات ما هزاران میلیارد تومان زیان می‌کنیم و دلیل همه این حوادث مصرف بی رویه آب است که نتیجه آن به خشکی کشور منجر می‌شود.

*به مساله خاک اشاره کردید، بسیاری از کارشناسان و مسئولان معتقدند خاک کشور نیز در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد و شرایطی بحرانی دارد، با این وجود کمتر به آن توجه می‌شود، انجمن‌های علمی نیز در این زمینه هشدار داده‌اند، چه نظری در این زمینه دارید؟

-خوشبختانه انجمن‌های علمی کشور نیز وارد این مسائل شده‌اند و سر و صدای آنها نیز بلند شده که این اتفاق خوبی است. آسیب رسیدن به خاک اثر دراز مدت تری نسبت به آب دارد و در طولانی مدت عوارض ناشی از آن پدیدار می‌شود.  ما سالیانه حدود ۷ دهم میلی‌متر خاک را در کشور از دست می‌دهیم درحالی که این عدد برای آب  طی یکسال ۵۰ تا ۶۰ میلیارد مکعب است، آب در میان مدت به شدت جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.  البته هم آب و هم خاک باید مورد توجه ما قرار بگیرد، اما نبود آب در ۱۰ تا ۱۵ ساله آینده ممکن است باعث مهاجرت میلیون‌ها نفر به خارج از شهرهایی که آنجا خشکسالی شده، شود و میلیون‌ها نفر از محل زندگی خود به دیگر نقاط مهاجرت کنند. نمی‌گویم مساله خاک  نگران کننده نیست اما فعلا که منابع محدود است باید در وهله اول از منابع آب کشور مراقب کنیم و خاک در اولویت بعدی ما قرار می گیرد. ما سالیانه حدود ۷ دهم میلی‌متر خاک را در کشور از دست می‌دهیم درحالی که این عدد برای آب  طی یکسال ۵۰ تا ۶۰ میلیارد مکعب است.

*مهمترین مشکل خاک کشور را درحال حاضر چه می‌دانید؟ برای محافظت از منابع کشور باید چه اقداماتی مورد توجه قرار بگیرد؟

-کشیدن آب از زیرزمین باعث شوری و ویرانی خاک می‌شود، ما می‌توانیم این آب را بالا نیاریم  و خاک را شور نکنیم، در حال حاضر مشکل ما فقط فرسایش نیست، مساله شور شدن خاک اهمیتی کمتر از فرسایش ندارد. اولویت ما در حفظ منابع با توجه به شرایط موجود اول آب، سپس پوشش گیاهی و بعد از آن خاک است، چراکه توسعه پوشش گیاهی فرسایش خاک را کمتر می کند.