مدیران زیرکولر تصمیم نگیرند / نیروهای جهاد کشاورزی بازده خوبی ندارند / آینده کشاورزی نامشخص است

دهقان نیوز / مدیران باید در زمان تصمیم گیری برای کشاورزان کولرهای خود را در جلسات شیک و منظم خاموش کنند.

تغییر الگوی کشت به عنوان یکی از راه حل های کاهش آثار سوء خشکسالی در شاهرود ارائه می شود اما به عقیده دبیر اجرایی خانه کشاورز استان سمنان شرایط این امر هم اکنون مهیا نیست.

به گزارش مهر، شهرستان شاهرود در سال های اخیر با مشکلات عدیده ای پیرامون کشاورزی اعم از محصولات باغی و بهره برداران زراعت روبرو است که مهم ترین آنها افت آبهای زیر زمینی و منابع آبی به شمار می آیند که برای برون رفت از آنها تغییر الگوی کشت و آبیاری نوین همواره مطرح می شود.

در این بین اما تغییر الگوی کشت نیز مانند هر پدیده ای علاوه بر مزایا با چالش هایی نیز روبرو است که از جمله آنها می توان فراگیر نبودن و هزینه بردار بودن برای کشاورزان را نام برد همچنین برخی بر این عقیده اند که شرایط لازم برای تغییر الگوی کشت مانند بازار فروش تک محصولی و عدم توانایی در صادرات محصولات کشاورزی هنوز فراهم نیست.

تغییر الگوی کشت مانند تغییر سیستم های آبیاری به نوبه خود امری در خور توجه است اما در صورت عدم مهیا بودن شرایط می تواند بر مشکلات بهره برداران بخش کشاورزی بیافزاید اما در سفر اخیر هیئت دولت به استان سمنان خوشبختانه اعتبارات نسبتا مناسبی برای این امر در نظر گرفته شد که در این بین برای تعیین تکلیف سهم شهرستان ها یا استان از این اعتبارات باید کمی صبر کرد.

برای بررسی شرایط تغییر الگوی کشت در شهرستان شاهرود با توجه به خشکسالی ۱۶ سال اخیر با محمد حسین خنکال دبیر اجرایی خانه کشاورز استان سمنان به گفتگو نشسته ایم.

*در آغاز برایمان از تغییر الگوی کشت، ضرورت و شرایط آن در شاهرود و استان سمنان بگوئید که چرا تا کنون در این باره موفق نبوده ایم؟

در بدو شروع باید گفت تغییر الگوی کشت به نوبه خود امری بسیار خوب است اما باید همه موارد آن سنجیده شود برخی محصولات کم آب مانند زرشک از سوی مسئولان به کشاورزان توصیه می شود اما صرف بیان آن تا اجرا در عمل بسیار متفاوت است امروز یکی از مشکلات کمبود نیروی کار است به طور مثال کشت زعفران نیازمند فعالیت بدنی سنگین پیش از طلوع افتاب است که در بین نیروهای کار حاضر در استان کمتر جوانی پیدا می شود که بتواند در این باره فعالیت کند و یا خانواده او راضی به کار بدنی وی در آفتاب مرداد ماه آن هم در زمینی چند هکتاری هستند.

 بسیاری از نیروی کار زراعت و باغداری استان سمنان مسن و غالبا ساکن روستاها هستند که با خروج نیروی کار از این عرصه، آینده کشاورزی استان نامشخص است از سوی دیگر نیروی جوانی که در مجموعه هایی مانند جهاد کشاورزی مشغول به کار می شوند در ترویج و آموزش ماهر هستند اما در عرصه کار سخت افزاری بازده خوبی ندارند امروز تغییر الگوی کشت نیازمند توسعه همه جانبه است که در آن، تولید، نگهداری، عرضه، انبار، حمل و نقل، کارگر، صادرات، فروش و … لحاظ شود وگرنه بیان آن توسط مسئولان آن هم پشت میز بسیار آسان است مدیران باید در زمان تصمیم گیری برای کشاورزان کولرهای خود را در جلسات شیک و منظم خاموش کنند.

*درسال های اخیر روند باغی شدن مزارع به چشم می خورد این امر چگونه ارزیابی می کنید؟

در سه سال گذشته سیر مشهودی در راستای تبدیل زمین های زراعی به باغات در استان سمنان مشاهده می شود که این تغییر الگوی کشت است اما ما معتقدیم این تغییر از سر میل نبوده برای مثال سیب زمینی کاری که با افت شدید قیمت روبرو است و نمی تواند هزینه های تولید را بدهد مجبور به تغییر الگوی کشت به محصولات سر درختی است.

از سوی دیگر، زردآلوی فروخته شده در سال گذشته به میزان هشت هزار تومان در هر کیلوگرم، امروز دو هزار تومان از باغدار خریداری می شود این امر ناشی از آن است که همیشه توسعه تولید و افزایش واحد سطح در دستور کار بوده اما فکری برای صنایع تبدیلی، فروش، صادرات و معاش کشاورز نشده است پس تغییر الگوی کشت بدون برنامه ریزی گرفتاری کشاورزان را افزایش می دهد و از این منظر سیر تبدیل شدن اراضی به باغ چالش برانگیز است.

همچنین باغ مانند اراضی کشاورزی نیست که بتوان هر سال نوع کشت را تغییر داد برای به بار نشستن باغات می بایست چند سالی صبر کرد و اگر مسئولان پس از چند سال از کشاورز تغییر الگوی کشت داده حمایت نکنند، با بحرانی جدی روبرو هستیم.

*ارتباط این مقوله مهم به کشاورزی سنتی کنونی را چگونه می دانید؟

ابتدا باید بگویم این تصور که آب در بخش کشاورزی هدر می رود اشتباه است چرا که کشاورز قدر یک مشت آب کشاورزی را نیز می داند و مدام برای هدر نرفتن آب تلاش می کند اما تنها میزان هدر رفت آب اینجا ملاک نیست زمانی که بدون کارشناسی به تغییر الگوی کشت بیاندیشیم نتیجه آن می شود که ذرت علوفه ای به دلیل عدم توانایی در صادرات و برنامه ریزی صحیح توسط مسئولان در سال ۹۳ به ازای هر کیلوگرم ۳۰۰ تومان فروخته شد حال آنکه در سال گذشته این رقم به ۸۰ تومن در هر کیلوگرم کاهش یافت.

همچنین اگر هزینه کاشت و برداشت ذرت علوفه ای در هر هکتار را ۷۰۰هزار تومان محاسبه کنیم و هزینه های مربوط به ادوات کشاورزی و کارگر را بر روی آن اعمال کنیم کشاورز نه تنها متضرر نمی شود بلکه درباره معاش خود با مشکل روبرو است چرا که تغییر الگوی کشت به افزایش تولید منجر شده لذا زمانی که تدبیر برای آن نباشد به چالش بدل می شود.

*پس باید چه کرد؟ جهاد کشاورزی برای تغییر فرهنگ کشت کشاورزان سنتی چه کرده است؟

امروز باید کشاورز را با روش های علمی و نوین توجیه کرد، این قشر مردمی سخت کوش و قانع هستند که به راحتی می توان آنها را هدایت کرد اما موانعی نیز در این راه وجود دارد، برای مثال کسی که هزینه های منابع آبی را می پردازد و می تواند تخمه تولید هندوانه خود را به ازای هر کیلوگرم ۱۰ هزار تومان بفروشد دشوار می تواند بپذیرد که از کشت آن از دست بردارد چرا که در روستای پایین دست آبی برا ی شرب وجود ندارد چرا که او نیز از این راه ارتزاق می کند و در تابستان بازار برای محصولات پر آب او وجود دارد. لذا باید هر روستا و اقلیم با شرایط خاص خود آن منطقه ارزیابی و به کشاورزان آموزش داده شود.

جهاد کشاورزی خوشبختانه در دولت یازدهم اقدامات بسیار خوبی انجام داده که ترویج و تحقیق از جمله آنها است در سال های گذشته مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان با وجود قرار گرفتن در شاهرود به عنوان قطب کشاورزی استان بخش های ترویج و تحقیق خود را بر روی کشاورزان تعطیل کرده بود اما خوشبختانه در سال های اخیر و با تغییر رویکرد مدیریتی این مجموعه امروزه شاهد فعالیت بخش توسعه و تحقیق این مرکز در تعامل با کشاورزان هستیم.

این تعاملات قطعا ظرفیتی مناسب برای استان محسوب می شود لذا امیدوار به استمرار آن هستیم البته باید گفت جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات به اندازه توان خودشان کار می کنند اما کمبود نیرو و پراکندگی جغرافیایی استان کار کارشناسی را بسیار سخت می کند.

به طور کلی باید گفت مرکز آموزش و تحقیقات کشاورزی تا پیش از این پوسته ای داشت که هیچگاه نفوذ به آن امکان پذیر نبود اما خوشبختانه یافته های علمی به مروجان انتقال پیدا کرده و مروجان آنها را به کشاورزان ارائه می دهد این اتفاق بسیار خوبی است در استان سمنان رخ داده و ما باید قدر بهترین محققان کشوری حاضر در استان را بدانیم چرا که این نیروی متخصص برای ترویج علاوه بر نقاط مختلف کشور به کشورهای خارجی نیز اعزام می شوند  بسیاری از استان ها برای استفاده از ظرفیت تحقیقات کشاورزی هزینه گزاف دعوت از یک کارشناس را به جان می خرند حال آنکه بهترین محققان بخش زراعت، آب و … در استان ما موجود است.

*درباره مکانیزاسیون کشاورزی استان سمنان نیز توضیح دهید.

یکی از طرح هایی که اجرای آن برای کشاورزان اصلا مطلوب نیست طرح مکانیزاسیون است که مشکلات این بخش در سراسر کشور وجود دارد این طرح چند ایراد اصلی دارد که نخستین آن ها عدم نظارت کافی جهاد کشاورزی بر عملکرد شرکت های خدماتی ادوات کشاورزی در استان سمنان است.

امروزه این شرکت ها با استفاده از تسهیلات دولتی اقدام به خرید ادواتی مانند تراکتور و کمباین می کنند حال آنکه شرکت هایی در استان وجود دارد که ادواتشان به قیمت روز و نقدا فروخته شده و اصلا آن دستگاه کشاورزی در استان وجود ندارد حال آنکه جهاد کشاورزی باید بر این روند نظارت بیشتر داشته باشد از طرف دیگر به دلیل کمبود ادوات مکانیزاسیون در استان، کشاورزان یا باید خود اقدام به خریداری آنها کنند یا این تجهیزات را با قیمتی بالاتر و در صف انتظار اجاره کنند که این باعث تاخیر در کاشت و برداشت محصولات و در نهایت نارضایتی بهره برداران بخش کشاورزی می شود.

از سوی دیگر شرکت های خدماتی نیز با چالش هایی روبرو هستند برای مثال سود تسهیلات خرید ادوات مکانیزاسیون ۱۸ درصد است حال آنکه نرخ افزایش تولید محصولات کشاورزی تنها ۱۱ درصد و سود حاصل از آن زیر ۱۰ درصد است که این امر باعث نارضایتی شرکت های خدماتی ادوات کشاورزی شده است.

*راه حل رفع این مشکل در چیست که کشاورزان و ماشین داران ضرر نکنند؟

راه حل رفع این مشکل آن است که دولت نیمی از نرخ سود تسهیلات را در بخش کشاورزی تقبل کند و یا سود این تسهیلات به صفر نزدیک شود هیچ محصولی برای کشاورز بالای ده درصد سود نداشته و ندارد و اگر  هزینه کود، ادوات کشاورزی، مصالح، کارگر، حمل و نقل و … را نیز به آن بیافزاییم این میزان بسیار کاهش می یابد.

یکی دیگر از مشکلات بخش کشاورزی این است که بهره بردار به ازای هر کیلوگرم انگور ۵۱۰ تومان هزینه می کند و این هزینه به علاوه بهای سبد و سه درصد افت حضور در سردخانه کیلویی ۷۵۰ تومان افزایش می یابد حال آنکه این محصول انگور از باغدار تنها ۷۵۰ تومان به ازای هر یک کیلو خریداری می شود و این برای کشاورزی که سالانه ۷۰ میلیون تومان قسط پرداخت می کند مشکل عدیده است.

جالب است بدانید حتی در زمانی که محصولی گران می شود مانند چغندر قند در سال گذشته باز هم کشاورزان با مشکل مواجه هستند چرا که امروز مطالبات چند ده میلیونی آنها توسط خریداران پرداخت نشده و سود بانکی این مبالغ، خود بیش از مطالبه کشاورز به وی ضرر می رساند.

*در سفر استانی ریاست جمهور وعده گسترش زمین های زیر کشت آبیاری مکانیزه قید شد، در این باره توضیح دهید؟

از ابتدای انقلاب ۲۰هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان تحت آبیاری مکانیزه قرار گرفته است حال آنکه سفر هیئت دولت به استان نوید افزایش ۲۰ هزار هکتار دیگر از زمین ها تحت کشت مکانیزه را می دهد اما یکی از مشکلات این طرح آن است که در بدو انعقاد قرارداد بین دولت و کشاورز سهم وی ۱۵ درصد و سهم دولت ۸۵ درصد اعلام می شود اما در عمل دولت ۴۰ درصد هزینه های آبیاری نوین باغات را نیز می دهد چرا که دولت با پرداخت هفت میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برای هر هکتار باغ و سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برای زمین زراعی، دیگر تعهدی نسبت به احداث استخر ذخیره، برق، حق آبه، کارگر، حمل و نقل و… را ندارد و در این بین کشاورز باید هزینه های میلیونی را تقبل کند.

از سوی دیگر باید دید دولت چه میزان از تعهدات خود را درباره این طرح عملی می کند تا درباره آن قضاوت کرد امروز نمی توان به طور قطع گفت این طرح خوب است یا بد و این بستگی به سهم دولت و رضایت کشاورزان در اجرای آبیاری تحت فشار دارد اما آماری که درباره سهم شرق استان از این طرح بیان می شود بسیار اندک است.

یکی دیگر از خواسته های کشاورزان از مسئولان استانی این است که از کارشناسان مختلفی در ارزیابی طرح های آبیاری تحت فشار بهره گیری شود و تنها به دو کارشناس فعلی بسنده نشود و امیدواریم مسئولان دست کشاورزان را برای انتخاب کارشناسان مورد تائید جهاد کشاورزی باز بگذارند تا دچار برخی مسائل حاشیه ای نشویم.

در نهایت نیز باید گفت قریب به دوهزار و ۵۰۰هکتار در فاز نخست و در نهایت پنج هزار هکتار در انتهای اجرای این طرح برای شهرستانی مثل شاهرود بسیار اندک است چرا که حجم کشاورزی این شهرستان و همچنین میامی با سایر نقاط استان قابل مقایسه نیست.

*آیا اقداماتی که برای تامین آب کشاورزی انجام داده ایم مناسب بوده اند؟

امروز اقدامات خوبی برای رفع مشکل بحران آب انجام داده ایم اما احداث تورکینس و سدها کافی نبوده است و برای آبیاری مکانیزه در ایران فردا هم نسبت به امروز دیر است البته باید طبق فرمایش مقام معظم رهبری این اقدام را جهادی صورت بدهیم در حال حاضر هشت میلیون هکتار زراعت و باغ در کشور وجود دارد که یک میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار از آن تحت کشت آبیاری مکانیزه قرار دارد از سوی دیگر دولت سالانه تعهد انجام ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی تحت کشت مدرن را تقبل کرده که با این منوال ۳۰ سال دیگر طول می کشد تا همه اراضی کشور با این روش آبیاری شود وآن زمان هم نیازمند بازسازی طرح های انتقال آب کنونی که سی سال آینده فرسوده اند هستیم لذا این امر نیازمند اقدامی جهادی است که در آن ساعت اداری مطرح نباشد.

یکی از موانع اجرای سیستم های آبیاری نوین بحث وجود خرد مالکان زمین های کشاورزی است که بر اساس قانون ارث مالک زمین های زراعی کوچک شده اند که در آنها اجرای سیستم های نوین آبیاری غیر ممکن است چرا که هم برای مالک بر اجرای آن مشکل است و هم گنجاندن سیستم های آبیاری مکانیزه در اراضی کوچک و تکه تکه شده به صرفه نیست پس باید در این باره چاره ای اندیشید که شاید یک پارچه سازی اراضی از حیث آبیاری بتواند اقدامی موثر باشد از سوی دیگر سامانه های نوین آبیاری از دو سال پیش تا کنون در اراضی کشاورزی نیز اجرا می شوند که این امر با مشارکت کشاورزان پیشرو صورت می پذیرد.

*درباره طرح انتقال آب دریای خزر و چگونگی انجام کشاورزی با آن توضیح دهید؟

انتقال آب از دریای خزر اگر با چالش های محیط زیستی مواجه نشود و مسئولان این نگرانی ها را رفع کنند امری خوب است اما باید بدانیم که در صورت انتقال آب با بهای هر متر مکعب دو هزار تومان نمی توان کشاورزی کرد حتی اگر در هر هکتار گندم  هفت هزار مترمکعب آب را برای استحصال سه و نیم تن محصول استفاده کنیم و گندم را به نرخ یک هزار و ۲۷۰ تومان مصوب دولت بفروشیم باز هم ده میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تنها پول آب بها برای گندم باید بپردازیم که ارزش آن پنج میلیون و ۲۵۰ هزار تومان بیشتر نیست پس انتقال آب از حوزه ای به حوزه ای دیگر تنها زمانی مقرون به صرفه است که برای محیط زیست مشکلی ایجاد نکند و مورد حمایت کشاورزان باشد.